حافظه چیست و چگونه عمل میکند؟ (همراه با مثالی از تقویت حافظه)
حتما برای شما هم پیش آمده است زمانی که برای یک آزمون مهم مطالعه میکردید برخی مطالب کلیدی و مهم را فراموش میکردید و کلافه می‌شدید چرا نمی توانید همه مطالب را در حافظه خود نگه دارید. یا ممکن است مکررا برایتان پیش آمده باشد که مکان وسیله ای را فراموش کنید. در این حالت احتمالا این فکر از ذهنتان عبور کرده است که " ای کاش حافظه قوی تری داشتم" ای کاش می توانستم به افزایش حافظه ام کمک کنم. اگر می‌خواهید بدانید که چه راه هایی برای تقویت حافظه تان وجود دارد و چگونه می‌توانید استعداد یادگیری خود را افزایش دهید تا آخر این مقاله با ما همراه باشید.
فیلی به نام پروانه
تا به حال به فیلی با نام پروانه فکر کرده‌اید؟ فیلی که به صورت پروانه است چگونه خواهد بود؟ سعی کنید فیلی را در ذهن خود مجسم کنید، سپس بالهای یک پروانه را در مقیاس بزرگی به جای گوش های بزرگ فیل قرار دهید. در ذهن خود بالهای پروانه (گوش های فیل) را رنگارنگ و متفاوت تصور کنید. از این به بعد هر گاه نام فیل و یا پروانه را ببینید و یا بشنوید حتما یاد فیلی به نام پروانه خواهید افتاد.
سوالی که ممکن است پیش بیاید این است که این چیزی که در ذهن خود ساختیم چه ارتباطی با حافظه میتواند داشته باشد؟
از دوران اولیه زندگی با بسیاری از لغات و اعداد و مهارت ها مواجه می‌شویم و با گذشت زمان و بزرگتر شدن با حجم عظیمی از انواع اطلاعات (چه مهم و چه غیر مهم) روبرو خواهیم بود. یا به عنوان مثال از کودکی، مثلا 3 یا 4 سالگی خود ممکن است با کلمه، تصویر و یا نام فیل و شاید خود فیل در محیط اطراف خود آشنا شده باشیم. به مرور زمان با یکی کردن هرآنچه درباره فیل می‌دانیم، هر زمان که تصویر و یا نام فیل را ببینیم و یا بشنویم بدون معطلی تصویر فیل در ذهن ما یادآوری می‌شود و ما تصویری از فیل را می‌توانیم تصور کنیم (حتی بدون وجود تصویر فیل و یا خود فیل). البته بعد از خواندن این مقاله حتما فیل در ذهن شما به شکل یک پروانه تجسم خواهد شد!
اما چه اتفاقی می‌افتد که ما با شنیدن هر آنچه مربوط به فیل باشد می‌توانیم آن حیوان را در ذهن خود تصور کنیم حتی اگر آن حیوان در جلوی چشمان ما نباشد؟ بهترین دلیل برای این موضوع حافظه است. ما در ذهن خود فرآیندی داریم که باعث می شود اطلاعاتی را که می‌بینیم، می‌شنویم، بو یا لمس می‌کنیم به خاطر بسپاریم. به عبارت دیگر در مغز ما، همکاری و تعامل قسمت های مختلف می تواند حافظه ما را شکل دهد. حافظه ما امر مهمی برای یادگیری محسوب می‌شود.
تصور کنید به یک اتاق جدید می‌روید و برای مدتی در آنجا می‌مانید. بعد از آنکه از اتاق بیرون می‌آیید، می‌توانید تنها تعدادی از اشیائی که در اتاق مشاهده کردید را به یاد بیاورید. چه چیزی باعث می شود که بعضی چیزها مثل اتفاقاتی که در دوران مدرسه تجربه کردیم و یاد گرفتیم به یاد می‌آوریم، اما در لحظه می-توانیم تنها تعدادی از چیزهایی که در محیط می‌بینیم بخاطر بیاوریم؟
بررسی این موضوع توسط محققان نشان می‌دهد که حافظه دارای تقسیم بندی های متفاوتی است. ما بخشی به عنوان حافظه کوتاه مدت و بخشی به عنوان حافظه بلند مدت داریم. برای اینکه بخواهیم مهارتی را یاد بگیریم، مانند یک زبان جدید، نیاز داریم با تکرار و یادآوری مکرر، اطلاعات را از حافظه کوتاه مدت به حافظه بلند مدت خود منتقل کنیم. خیلی از این فرآیندها به صورت خودکار شکل می‌گیرد؛ مانند اینکه بخواهیم یک شماره تلفن را حفظ کنیم و یا یک لیست خرید را در ذهن خود نگه داریم، به سادگی با تکرار شماره مورد نظر و یا اقلامی که برای خرید نیاز داریم می‌توانیم آن را در حافظه خود نگهداری کنیم. عوامل متعددی وجود دارند که به فرایند یادگیری و بخاطر سپاری ما کمک می‌کنند.
گاهی اوقات پیش می‌آید که برای یادگیری مطالب جدید نیازمند استفاده از مطالب قبلی موجود در حافظه خود هستیم. در این صورت، ما نیاز داریم تا اطلاعات موجود در حافظه بلند مدت را دستکاری کرده، تغییر دهیم یا بروز رسانی کنیم. امروزه این موضوع تحت عنوان حافظه کاری مطرح می‌شود. حافظه کاری فضایی برای ادغام اطلاعات ذخیره شده و جدید یا به نوعی دستکاری اطلاعات موجود در حافظه بلند مدت برای رسیدن به اطلاعات جدید می‌باشد. مثال فیلی با نام پروانه اشاره به همین موضوع دارد. شما از قبل با واژه و تصویر فیل و پروانه به صورت جداگانه آشنایی داشتید. با ادغام تصاویر این دو حیوان تصویر جدیدی به دست آوردید!
به طور کلی حافظه در برگیرنده تمام اطلاعاتی است که از بدو تولد تا دوران سالمندی در ذهن خود نگه می‌داریم و یا عبور می‌دهیم. ما در موقعیت های مختلف به بعضی اطلاعات توجه می‌کنیم، بعضی را با هم ادغام می‌کنیم و به برخی دیگری توجهی نداریم و آنها را نادیده می‌گیریم. از آنچه گفته شد، می توان به این نتیجه دست یافت که افراد در شکل گیری حافظه خود تاثیر بسزایی دارند.
امروزه حرف اول در موفقیت تحصیلی را حافظه ای قوی می‌دانند. به همین دلیل اکثر والدین تلاش می‌کنند تا حافظه فرزندان خود را تقویت کنند تا بتوانند استعداد یادگیری و در نتیجه موفقیت تحصیلی آن ها را افزایش دهند. در ادامه به چند تکنیک تقویت حافظه اشاره خواهد شد.
تکنیک هایی برای تقویت حافظه
- مهم ترین عامل در فرایند یادگیری توجه و تمرکز به موضوعی می‌خواهیم در ذهنمان ماندگار شودو نادیده گرفتن اطلاعات غیر مهم در فرایند یادگیری است.
- قدم دوم برای تثبیت آنچه یادگرفته‌ایم، تکرار آنها با فواصل زمانی مناسب است. دلیل اینکه کلاس های آموزشی با فواصل و طی مدتی خاص (به طور مثال 3 ماهه برای یک ترم) تعریف می‌شود اهمیت همین موضوع است. ما اطلاعات را به یکباره و یک شبه نمی توانیم یاد بگیریم. پس بهتر است با تمرین و مرور ذهنی در فواصل مناسب آنها را به ذهن خود بسپاریم.
- حتما تجربه کردید زمانی که اطلاعات زیادی مانند یک رشته اعداد طولانی (مانند شماره تلفن و یا شماره حساب) را به قسمت های کوچک مثلا 4 تایی تقسیم می‌کنید بهتر از زمانی که به یکباره بخواهید آنها را حفظ کنید در ذهن به یاد می‌سپارید. یک عامل مهم برای افزایش حافظه مهارت تقسیم بندی اطلاعات است. اینکه چگونه اطلاعات با حجم بیشتر را چگونه به اجزای کوچکتر تقسیم کنیم و با چه ساختاری آنها را در ذهن خود نگهداری می‌کنیم تاثیر مستقیمی در فرایند یادگیری خواهد داشت.
- دوباره به فیلی با نام پروانه که در ابتدا به آن اشاره شد برمی‌گردیم. چه چیزی باعث شد تا فیلی با گوش هایی به صورت بال پروانه را در حافظه خود نگهداری کنیم؟ ما با تصویرسازی ذهنی توانستیم چیزی که وجود ندارد را در ذهن خود بسازیم و به خاطر بسپاریم.
- نکته مهم دیگر در فرایند یادگیری، سازماندهی اطلاعات است. این روش به فرایند یادگیری در کودکان و بزرگسالان کمک می کند تا با تصاویر و نقشه و نمودار و ارتباطات موضوعی و سلسله مراتبی که بین اطلاعات ایجاد می‌کنند بتوانند یادگیری بهتری داشته باشند چرا که این موارد به فرایند بازآوری بهتر اطلاعات کمک بسزایی میکند.
- خوابیدن را فراموش نکنید! حتما تبلیغات زیادی برای یادگیری زبان جدید دیده یا شنیده‌اید. در خواب زبان یاد بگیرید! شاید این حرف منطق علمی نداشته و صرفا یک تبلیغ باشد. اما در حقیقت و طبق مطالعات علمی که در حوزه یادگیری و افزایش حافظه صورت گرفته است، شواهدی در حمایت از این نکته وجود داردکه خواب کافی به افزایش یادگیری و حافظه کمک میکند. دلیلی که برای این ادعا وجود دارد آن است که همان قسمت هایی از مغز که در فرایند یادگیری فعال می‌شوند (به طور مثال هیپوکمپ)، هنگام خواب هم فعالیت خود را ادامه می‌دهند و همین موضوع باعث بهبود فرایند یادگیری می‌شود.
- تغییر محیط مطالعه یا بلند خواندن مطالبمی‌تواند در کنار سایر عوامل روانشناختی در مهارت یادگیری و بهبود حافظه بسیار کمک کننده باشد .
- داشتن تغذیه مناسب و پرهیز از مصرف شیرینی های غیر طبیعی یا کافئین به مقدار زیاد میتواند در افزایش استعداد یادگیری و پرورش حافظه موثر باشد.
- از دیدگاه عصب شناسان، ما زمانی که متولد می‌شویم مغز ما شامل میلیون ها سلول عصبی است که با یکدیگر ارتباط زیادی ندارند. عاملی که باعث می‌شود از بدو تولد یادگیری آغاز شود (دیدن و شنیدن و یا بازتاب های حرکتی مانند چنگ زدن و مشت کردن دست) شکل گیری ارتباطات عصبی میان سلول های عصبی و یا همان نورون ها در مغز است که امروزه از آن به عنوان انعطاف پذیری عصبی (Neuroplasticity) یاد می‌شود که امری بسیار مهم در فرآیند یادگیری و حافظه است. همزمان با رشد کودک این انعطاف پذیری روند روبه رشدی دارد. خوشبختانه در هر دوره از مراحل رشد تا دوره جوانی (تقریبا 30 سالگی) روش های گوناگونی برای افزایش انعطاف پذیری در مغز وجود دارد. تمرینات ورزشی (مانند ورزش های هوازی)، تمرینات ذهنی (مانند شطرنج و بازی های ذهنی)، بازی های شناختی (مانند بازی های شناختی دنیای آساپ!) و در مواقعی استفاده از تکنیک های تحریک مغزی میتواند بسیار به این امر در کودکان و بزرگسالان سالم و دچار اختلال کمک کند.
اگر مایل بودید می توانید اینفوگرافی زیر را ذخیره کنید و با دوستانتان به اشتراک بگذارید.
