آرمان دانش‌آموز ابتدایی است. با ناراحتی از مادرش می‌پرسد چرا همکلاسیم علی همه مطالب را با یک‌ بار خواندن به خاطر می‌سپارد، اما من نمی‌توانم مطالب را در ذهنم نگه دارم؟ مادر به فکر فرو می‌رود و با خود می‌گوید: آیا فرزند من از استعداد و هوش کافی برای یادگیری برخوردار نیست؟ چرا برخی افراد استعداد بیشتری در یادگیری نسبت به دیگران دارند؟ آیا هوش موهبتی است که تنها به برخی هدیه می‌شود و بقیه افراد از آن بی‌نصیب می‌مانند؟ آیا می‌توان ذهن و حافظه را تقویت کرد؟ آیا می‌توانم سطح یادگیری فرزندم را افزایش دهم؟ چگونه می توانم هوش کودک خود  را تقویت کنم تا بهتر و سریع‌تر مطالب را یاد بگیرد؟ سوالاتی از این دست ممکن است ذهن هر پدر و مادری را به خود مشغول کند. حتی اگر کودکان مشکل یادگیری نداشته باشد، والدین دوست دارند که با پرورش هوش کودک، سطح یادگیری او را بالا ببرند و کودک را برای آینده‌ای بهتر آماده کنند. در این مقاله تلاش می‌کنیم تا به سوالات فوق پاسخ دهیم و راهکارهایی بسیار مفیدی را برای کمک به رشد هوش کودکان ارائه دهیم.

افزایش هوش و استعداد یادگیری کودک

هوش ذاتی (ارثی) یا اکتسابی است ؟

شاید این جمله کلیشه‌ای را شنیده باشید که فردی در تعریف از قدرت ذهن خود می‌گوید: ذهن من مثل ساعت کار می‌کند و دیگری گله می‌کند که من حافظه خوبی ندارم و حتی در یادگیری و بخاطرسپاری یک شماره تلفن نیز مشکل دارم. ممکن است شنیده باشید که پدر یا مادری می‌گوید: خوش‌بحال فلانی که کودکی باهوش و نابغه دارد و هرچیزی را بلافاصله یاد می‌گیرد. باور عموم بر این است که افراد ذاتا با درجه هوش، استعداد و حافظه مشخصی پا به جهان می‌گذارند و باید این حقیقت را بپذیرند که نمی‌توان ذهن و حافظه را  تغییر داد. اما تحقیقات پژوهشگران در حوزه رشد شناختی این اعتقاد و باور همگانی را به چالش می‌کشد. در پاسخ به این سوال که هوش ذاتی/ ارثی است یا اکتسابی، دانشمندان علوم شناختی به این نتیجه رسیده‌اند که ساختار ذهن به هیچ وجه از پیش‌تعیین‌شده و غیر قابل تغییر نیست. بلکه، در طول زمان و از طریق عوامل مختلف تغییر می‌کند. پژوهشها در حوزه مغز و شناخت نشان می‌دهد که ژنتیک نقش چندانی در ساختار ذهن، مغز و هوش و حافظه ندارد

گفتگو با دکتر بروس وکسلر( استاد علوم شناختی دانشگاه ییل) چگونه ذهن و مغز تغییر می‌کند؟

دکتر بروس وکسلر، از اساتید برجسته روانپزشکی دانشکده پزشکی دانشگاه ییل است. وی در توضیح ساختار مغز می‌گوید: آنچه انسان را از سایر مخلوقات متمایز می‌کند تفاوت در سلولهای عصبی یا تبادل پیام میان این سلولها نیست. چرا که سلولهای عصبی حیوانات تا حدود زیادی مشابه سلولهای عصبی انسانها هستند. انتقال پیام میان دو سلول عصبی در انسان و حیوان نیز مشابه است. پس چه عاملی رفتار و عملکرد مغز انسان را از عملکرد مغز حیوان متمایز می‌کند؟ آنچه موجب این تفاوت میان عملکرد مغز انسان در مقایسه با عملکرد مغز حیوانات می‌شود، تعداد کثیر سلولهای عصبی و شیوه ارتباط داخلی میان این سلولها در انسان است. هر یک از شبکه‌های عصبی در مغز از صدها هزار میلیون سلول عصبی تشکیل شده‌ که در سراسر مغز پراکنده‌اند. این شبکه‌های ارتباطی خالق احساسات، افکار، حافظه‌، تمرکز و توجه و قدرت استدلال در انسان هستند.

شیوه ارتباط میان سلولها و شبکه‌های عصبی در مغز است که احساسات، افکار، حافظه و قدرت استدلال را در انسانخلق می‌کند.
شیوه ارتباط میان سلولها و شبکه‌های عصبی در مغز است که احساسات، افکار، حافظه و قدرت استدلال را در انسان خلق می‌کند.

اما آیا این شبکه‌های عظیم ارتباطی پیش از تولد بوجود می‌آیند؟ طبق نظر دکتر بروس وکسلر، ژنتیک نقش چندانی در این رابطه ندارد. شبکه‌های عصبی در مغز که خالق ذهن، حافظه و تمرکز و توجه انسان هستند، پس از تولد و توسط محرکهای محیطی پیرامون انسان ساخته و پرداخته می‌شوند. با این حساب، در پاسخ به این سوال که چگونه مغز تغییر می‌کند، می‌توانیم بگوییم که محیط بیشترین تاثیر را در رشد مغز و ذهن دارد.
محیطی که ما در آن زندگی می‌کنیم نیز پیوسته در حال تغییر است و این تغییر (خوب یا بد) مرهون تلاشهای جوامع بشری است. بنابراین انسانی که در این دهه پا به جهان می‌گذارد با محیطی تعامل ایجاد می‌کند که برای انسان یک دهه پیش عملا چنین محیط و فضایی فراهم نبوده است. به زبان ساده می‌توان گفت: “انسان محیط را خلق می‌کند و محیط خالق مغز است و این تغییرات در مغز و ذهن می‌تواند مثبت یا منفی باشند.

ارتقای هوش و یادگیری چگونه اتفاق می افتد؟

اگر محیط ساختار و عملکرد مغز را تغییر می‌دهد، باید بتوان با ایجاد تغییرات مثبت در مغز ذهن را پرورش داد. در نتیجه باید بگوییم توانایی یادگیری قابل افزایش است. خبر خوش آن است که بله همین طور است؛ خوشبختانه ما می‌توانیم با انجام تمرینها و دستورالعملهایی مغز را تقویت کنیم و عملکرد آن را بهبود بخشیم. می توان هوش و استعداد یادگیری را پرورش داد و ذهن و حافظه را ارتقا بخشید. همانطور که ورزش نقش بسیار مهمی در سلامتی ایفا می‌کند و تمرینهای ورزشی مکرر جسم را قوی و نیرومند می‌سازد، علوم شناختی برای رشد مغز و ذهن راهکارهایی را ارائه کرده است. اما نکته‌ای که باید در نظر داشته باشیم آن است که انسان نمی‌تواند یک شبه ورزشکار شود؛ پس نمی‌توان توقع داشت که تمرینات پروش مغز معجزه کند و یک شبه هوش، حافظه و سطح یادگیری انسان ارتقا پیدا کند.
بخش دوم این مقاله راهکارهایی را برای افزایش هوش و یادگیری کودک در اختیارتان می‌گذارد. توصیه می‌کنیم این مقاله را مطالعه کنید.